8-10 minuten min.
Kiezen om te vergeten met “Eternal sunshine of the spotless mind”
Als er een mogelijkheid zou zijn om nare herinneringen te vergeten, zou je dit dan gebruiken? Dat is het hoofdthema van de film Eternal sunshine of the spotless mind uit 2004.
Kiezen om te vergeten
Wanneer je iets vervelends meemaakt, kan dit nog lang na-ijlen in je brein. Ik heb het niet over traumatische ervaringen die je voor het leven tekenen. Ik doel meer op van die zaken die iedereen wel eens meemaakt. Denk bijvoorbeeld aan een relatie die op een nare manier is afgelopen. Als je dan terugdenkt aan je ex voel je een mix van emoties: woede, verdriet, nijd, maar misschien ook een stukje nostalgie. Het is goed om in zo’n geval te voorkomen dat je continu aan je ex wordt herinnerd; zo word je niet continu op het pijnlijke verleden gewezen en kun je je beter focussen op het kweken van nieuwe, positieve herinneringen, bijvoorbeeld door afleiding te zoeken. Dus haal die fysieke objecten die aan je ex doen denken uit je gezichtsveld. Het is niet voor een niets een bezigheid die veel exen al instinctief bedrijven, en met wat smijt- en smakwerk geeft het meteen ook de nodige fysieke ontlading.
De film
Eternal sunshine of the spotless mind gaat over een relatie die in de verwijtende sfeer eindigt. Het stel Clementine en Joel gaat uit elkaar en kan elkaar niet meer uitstaan. Zij besluit dat ze hem wil vergeten en schakelt een bureau in dat herinneringen in je brein kan traceren en ongedaan kan maken. Zodra hij hierachter komt, besluit ook hij haar te willen vergeten. De film combineert de dromerige regiekenmerken van Gondry (1963) is een Franse regisseur en scenarioschrijver die naast Eternal sunshine vooral bekend is geworden met Be kind rewind en La science des rêves. met het originele en vernuftige script van Kaufman (1958) is een Amerikaanse scenarioschrijver en regisseur. Hij werkte mee aan verschillende onconventionele films zoals Synechdoche, New York, Adaptation en John Malkovich Hierdoor wordt je als kijker meegenomen in de herinneringen van Joel aan Clementine en zie je hoe zij beetje bij beetje weg wordt gewist uit zijn geheugen.
De cast van de film is zeker ook niet de minste: Jim Carrey als Joel toont in deze film nog meer dan in de The Truman show aan dat hij met een serieuze rol ook goed uit de voeten kan. En Kate Winslet als Clementine bewijst maar weer dat ze zich zeker verschillende rollen kan aanmeten. Daarnaast maken enkele andere bekende gezichten hun opwachting in de film, waaronder Dunst (1982) werd later vooral beroemd door haar rol in Spider-man. Maar ze speelde ook in kleinere films zoals The virgin suicides. en Wood (1981) is vooral bekend geworden door zijn hoofdrol in de Lord of the rings, maar had in de jaren ’90 al een rol in Deep impact
De soundtrack van de film is heerlijk. Naast het prettige Mr. Blue Sky van Electric light orchestra speelt een iconische cover van The Korgis‘ Everybody’s got to learn sometime door Beck een belangrijke en toepasselijke rol in de film. Ik vraag me wel eens af of ik een film goed vind door de muziek, of door de film. Bij Eternal Sunshine is dit zeker een combinatie van beide.
De complicaties
Het is niet mogelijk om gericht herinneringen te vergeten zoals in Eternal sunhine, maar het gedachte-experiment is wel interessant. De film laat ook zien dat het tot onpraktische situaties leidt: zolang andere mensen de herinneringen wél blijven koesteren, bestaat de kans dat je verleden je toch weer inhaalt. Niet alleen voor Joel, die in eerste instantie fysiek uit de buurt van de inmiddels behandelde Clementine moet worden gehouden. Ook in een In deze subplot blijkt dat Mary een affaire had met Dr. Howard, maar dat ook haar geheugen was gewist. Wanneer ze hier achter komt, besluit ze om alle voormalige patiënten in te lichten over hun behandeling.
De eerste keer dat ik de film zag, vond ik deze subplot wat vergezocht en een lichte smet op de film. Inmiddels zie ik in dat deze subplot bijdraagt aan zowel het hoofdthema als een cruciaal puzzelstukje van de hoofdplot is. Wat wel weer aantoont dat die 108 minuten film helemaal volgepakt zitten met scènes die de film als geheel dragen. De film had nauwelijks compacter gemaakt kunnen worden en heeft over het geheel genomen een vrij hoog tempo. komen worstelingen uit het verleden terug.
Ook in het echte leven kun je je voorstellen dat het selectief wissen van herinneringen een lastige opgave is: als jullie drie jaar een stel zijn geweest, dan zijn er ontzettend veel mensen die die herinnering levend kunnen houden. Daarnaast zal het lastig zijn om alle fysieke “bewijzen” van deze herinnering te verwijderen. Het is dus een mooi gedachte-experiment, maar lastig in de praktijk te brengen, zelfs met de nodige technische middelen.
De extra lange kerstaflevering van dystopische science-fictionserie Black Mirror uit 2014 schetst wel wat extra perspectieven om “iemand snel te vergeten”. Net zoals je iemand kan blokkeren of filteren uit je sociale media (zoals mijn eerdere tip), bieden in deze aflevering de augmented reality oogimplantaten de mogelijkheid om softwarematig iemand uit je gezichtsveld te filteren. Je kan bijvoorbeeld zorgen dat iemand onherkenbaar wordt gemaakt. Daarnaast kan ook je gehoor gemanipuleerd worden. Puur theoretisch kan ik me voorstellen dat je zo een heel eind kan komen met de “filterdrift”, dus door software op je zintuigen los te laten. Als je zintuigen zó gericht kan manipuleren, dan zijn de mogelijkheden gigantisch. Natuurlijk heeft ook dit “filter” zo zijn beperkingen: deze methode beïnvloedt alleen de zintuigen en niet de fysieke wereld om je heen. Als het filter twee kanten op werkt en je allebei elkaar niet kan zien en horen, dan lijkt me dat toch behoorlijk onontkoombaar.
Het nut van onthouden
Tot nu toe ben ik helemaal aan de vraag voorbij gegaan: waarom onthouden we dingen zo goed, ook als we het niet willen onthouden? Behalve dat ons brein nu eenmaal zo werkt, kan ik me voorstellen dat negatieve gedachtes aan het verleden toch een positieve rol in je leven kunnen spelen. Bijvoorbeeld dat je leert van je fouten, zoals hoe je een relatie niet volledig moet laten ontsporen, maar op een constructievere manier uit elkaar kunt gaan.
Vaak moet je een fout maken, voordat je ervan kan leren. Fouten zijn vaak een betere leermeester dan per ongeluk iets goed doen. Als je je fouten vergeet, kun je er niet van leren. Dus in het dagelijks leven is het misschien niet zo erg dat je veel blijft onthouden. Voor extreem traumatische gebeurtenissen ligt dit waarschijnlijk wel anders: die kunnen je leven ontzettend verzieken en daarbij kun je je afvragen wat daar dan nog de constructieve functie van zou kunnen zijn. In zo’n geval zou selectief kunnen vergeten misschien wel het ultieme medicijn kunnen zijn.